Nantes

Nantes, de zesde grootste stad van Frankrijk, staat bekend als een van de prettigste Franse steden om in te vertoeven. Haar ligging aan de Loire — Nantes is van oudsher een havenstad — maakte het tot het economische en culturele centrum van een groot deel van Bretagne. Anno 2023 heeft Nantes haar glans mede te danken aan haar middeleeuwse sporen (Bouffay-wijk), stedelijke parken (Nantes zet in op leefomgeving), een congrespaleis, een performant woonaanbod en talrijke andere stedelijke diensten en voorzieningen. De metamorfose van Île-de-Nantes — met dank aan o.a. Alexandre Chemétoff en voormalig Vlaams Bouwmeester Marcel Smets — maakt de stad een begrip in plannerskringen. Ook de vroegere industriewijken krijgen een grondige renovatiebeurt, met de koekjesfabriek van LU (‘le Lieu Unique’) als toonbeeld van vernieuwing. Kortom, een niet te missen bestemming voor het VRP-netwerk!

Een duik in de stad

Nantes ligt in het westen van Frankrijk, op 60 kilometer van de kust. De stad telt ruim 300.000 inwoners en is daarmee de zesde grootste stad van Frankrijk. Het is een belangrijke havenstad. Drie rivieren komen er samen, de Loire, Erdre en Sèvre. De Loire stroomt vervolgens door richting de Atlantische Oceaan. 

‍Centrumwijk

De stad heeft een lange geschiedenis als havenstad en een duistere periode van medewerking bij de slavenhandel. Ter herinnering hieraan vind je het ‘Mémorial de l’abolition de l’esclavage’ terug in het stadscentrum.

Een aantal middeleeuwse gebouwen trekken de aandacht: Het bekende ‘Château des Ducs de Bretagne’ waar nu het geschiedkundig stadsmuseum is gevestigd dateert van de 13^de eeuw. De huidige ‘cathédrale Saint-Pierre et Saint-Paul’ werd vanaf de 15^de eeuw gebouwd.

In de 19^de eeuw bloeide de stad dankzij de industrie en de handel. Iconische plekken als de Cours Cambronne, Brasserie La Cigale en Passage Pommeraye ademen nog steeds de negentiende-eeuwse bourgeoissfeer uit, net als het Musée des Arts en de Jardin des Plantes.

De stad werd zwaar gebombardeerd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog werkten modernistische visies door in de stad. Rivierarmen werden gedempt en er werd volop ingezet op de opkomst van de auto, via de aanleg van grote verkeersassen. Fabrieken trokken weg en lieten leegstaande infrastructuur en verloederde industriewijken na.

Vanaf 2000 zette de stad systematisch in op stadsvernieuwing. Er volgde een debat over het terug openleggen van de rivier tussen het stadscentrum. Hoewel de rivier niet terug open werd gelegd, moest de auto inbinden en werd meer ruimte gegeven aan de voetganger.

Quartier Madeleine en de wijk Champ-de-Mars

Deze achttiende- en negentiende-eeuwse volkswijk onderging een grondige renovatiebeurt eind jaren 1980- begin jaren 1990. Redenen hiervoor waren de komst van de TGV in het station Zuid, het vertrek van de koekjesfabriek LU en de beslissing om er het ‘Cité des Congrès’ te vestigen.

De urbanist Jean-François Revert maakte het masterplan op en ontwikkelde een concept voor de publieke ruimte. De koekjesfabriek van LU (‘le Lieu Unique’, architect Auguste Bluysin 1886) werd het toonbeeld van de vernieuwing. (ontwerp van Patrick Bouchain, 2000) Het Cité des Congrès werd ontworpen door Alan Levitt en Yves Lion.

Euronantes

Verdichting langs hoogwaardige knooppunten van openbaar vervoer is een principe dat ook in de Franse steden sterk doorwerkt. Deze hoogbouwwijk vinden we aan het station, tussen de wijk Malakoff en het Île de Nantes. Het is een zaken- en woondistrict dat ontwikkeld werd vanuit de principes van nabijheid.

Atelier Ruelle (met ontwerpers Elisabeth Georges et Gérard Pénot) stond in voor het stedenbouwkundig plan, de architectuur, het landschapsontwerp en het concept van de publieke ruimte. De wijk kent een mix van functies en van typologie en een mix van volumes en bouwhoogtes. Men koos expliciet voor heterogeniteit, zo wordt hoogbouw bewust gecombineerd met lagere gebouwen.

Île de Nantes

De meest opzienbarende werf is wellicht het Île de Nantes. Het eiland was jarenlang een plek voor scheepsbouw en ijzerindustrie. Eind jaren 1980 gingen de scheepswerven en fabriekspoorten dicht en stonden duizenden arbeiders op straat: een trauma voor de stad en haar inwoners.

Tien jaar later werd de befaamde urbanist Alexandre Chemétoff aangetrokken om een visie op het eiland en een stadsontwikkelingsplan op te maken. Hij werkte er van 2000 tot 2009. Hij realiseerde 4.400 nieuwe woningen en mengde die met bedrijven en kantoren op een oppervlakte van 337 hectare.

Een aantal hoogtepunten op het eiland zijn:

Le Jardin des Fonderies (Architecten Doazan en Hirschberger)
Ensan, architectuurschool (Architecten Lacaton en Vassal)
Le palais de Justice (Architect: Jean Nouvel)
Le parc des chantiers (Chemétoff en Smets)(2)
Les halles des Machines (François Delarozière en Pierre Oréfice)
École Aimé Césaire (Architect Bruno Mader)
Maison des Syndicats (forma 6, Chemétoff, Berthomieu)
Espace Agnès Varda (Architecten Atelier Mima en BRUT)
École supérieure des beaux-arts Nantes Saint-Nazaire (Architect: Azzi)

‍

Programma

De suggesties hierboven vormen nog geen officieel programma, de komende maanden werken we dit concreet uit. We vullen bovenstaande ‘schets’ verder aan met projecten en ontwerpen die minder in de spotlights staan, maar niet minder leerrijk en innovatief zijn.

Wat kan je van een VRP-studiereis verwachten?

Een grondige inleiding: kennismaking met de stad: geografie, historiek en groei (gids of museumbezoek)
Een waaier aan stadsontwikkelingsprojecten die gevarieerd zijn qua inhoud: architectuur, ecologisch ontwerp, water en open ruimte, duurzame mobiliteit, energie, economie, sociaal-ruimtelijk beleid, participatie, erfgoed, creativiteit en tijdelijke invulling
We kiezen voor een combinatie van grootschalige, bekende projecten en minder bekende kleinschaligere projecten en ingrepen.
We variëren ook qua vorm: bezoeken, gidsbeurten en presentaties van lokale beleidsmakers en onderzoekers
Sprekers worden gevraagd ook instrumenten en processen achter het resultaat toe te lichten
Informele en formele reflectiemomenten met collega’s over de toepassing van de inzichten in eigen context.
Een praktische brochure en digitale bundel met achtergrondinformatie.