De vele meren maken Friesland een hotspot voor aquathermie. Ook haar veelheid aan landschappen maakt van Friesland een unieke provincie, met een grote variatie aan nederzettingsvormen. Ze heeft de hoogste dorpendichtheid van Nederland.
Doordat Friesland enorm laag ligt, vormt de stijging van de zeespiegel een bedreiging voor de provincie. Ook andere klimatologische veranderingen, zoals verzilting en het verlies aan biodiversiteit, maken dat de provincie de komende jaren sterk inzet op bodem, water en lucht. De leidende principes in die transitie zijn duurzaam ruimtegebruik, gezondheid, ruimtelijke kwaliteit, identiteit en erfgoed. Daarbij zijn water en bodem sturend (WABOS).
Tijdens de studiereis zullen we de aanpak van hoofdstad Leeuwarden toegelicht krijgen, een stad die sterk inzet op het klaarstomen en diversifiëren van het patrimonium, het herstellen en uitbreiden van het groenblauwe netwerk, het aanpassen van de energie-infrastructuur en het opwaarderen van het publiek domein voor jong en oud.
We trekken langs de waddenkust, waar verzilting en de stijging van de zeespiegel een bedreiging vormen. In Harlingen wordt sinds kort gewerkt aan een Integraal Ruimtelijk Ontwerp (IRO) dat de kustzone toekomstbestendig moet maken. We bezoeken de hoogste terp van Nederland en Duitsland en lichten toe hoe dergelijke terpen functioneren als landschap. Daarnaast verdiepen we ons in de unieke positie van Friesland als dé aquathermieregio van Europa. Wat zijn daar de ruimtelijke implicaties van?
Programma (onder voorbehoud)
Maandag 22/09 | De provincie, gebiedsgericht werken en de energietransitie
Hoe functioneert de Provincie Fryslân als bestuursniveau op het gebied van ruimtelijke ordening? Welke taken neemt de provincie op zich en hoe evolueert Friesland naar de toekomst toe? Welke rol neemt de provincie op in de energietransitieopgave?
Op de eerste dag van de studiereis worden we ontvangen door de Provincie Fryslân. Om Friesland klaar te stomen voor de toekomst neemt het provinciebestuur de regie over een aantal belangrijke ruimtelijke ontwikkelingen, zoals waar en hoe er wordt beantwoord aan de bouwopgave, hoe water en bodem sturend worden en hoe aquathermie er wordt uitgerold als duurzame energiebron. Ook bezoeken we het gebied Aldeboarn – De Deelen, waar een gebiedscoalitie integraal werkt aan het natuurinclusieve landbouw, stikstofreductie en het tegengaan van bodemdaling. De coalitie levert er pionierswerk op vlak van integraliteit en een gebiedsgerichte aanpak “van onderop”.
Dinsdag 23/09 | Stad Leeuwarden, circulaire herontwikkeling, woningcorporaties en de omgevingsvisie
De tweede dag van de studiereis staat in het teken van de provinciehoofdstad. ‘s Ochtends duiken we in de omgevingswet. Hoe past Leeuwarden die toe in hun omgevingsvisie? Hoe gaat de stad om met een integrale gebiedsontwikkeling en de afwegingen daarin?
Net als veel Nederlandse steden en gemeenten kent Leeuwarden veel naoorlogse woonwijken die in handen zijn van woningcorporaties. Dat patrimonium is ondertussen verouderd, zowel naar demografie als naar energie. In Heechterp gaat men aan de slag met dat verouderd patrimonium, door het te heropwaarderen in een gesloten keten. Zo wordt al het beton hergebruikt.
‘s Middags trekken we erop uit: we verkennen de historische binnenstad, de naoorlogse wijken en het buitengebied en krijgen toegelicht hoe de stad met die verschillende typologieën omgaat.
Woensdag 24/09 | Kustverdediging, historische landschappen en integraal ruimtelijk ontwerp
Op de derde dag van de reis gaan we op excursie naar de waddenkust, waar de gevolgen van klimaatverandering vandaag al zichtbaar worden. Via het Intergraal Ruimtelijk Ontwerp (IRO) Harlingen worden de komende tijd grote stappen gezet op vlak van kustverdediging en een toekomstbestendige havenstad. Een ontwerpend onderzoek vanuit de principes van Water en Bodem Sturend (WABOS) en Water as Leverage (WAL) zorgen ervoor dat de kustzone wordt beschermd zonder afbreuk te doen aan natuurlijke systemen.
Het landschap langs de Friese waddenkust is een van de oudste cultuurlandschappen van Europa. We vinden er nog eeuwenoude terpen, woonheuvels, die ook toen al bescherming moesten bieden tegen het opkomende zeewater. We bezoeken de hoogste terp van Nederland en Duitsland in Hegebeintum.
Donderdag 25/09 | Sneek, het Fries stedelijk netwerk en een 100% gemeentelijk warmtebedrijf
Op de vierde en laatste dag van de reis trekken we naar Sneek, één van de steden die deel uitmaakt van het Fries stedelijk netwerk. Binnen dat stedelijk netwerk wordt het Friese aandeel aan de verstedelijkingsopgave verdeeld over vier gemeenten (Heerenveen, Leeuwarden, Drachten en Sneek), met aandacht voor het economisch profiel van elk van hen. Zo wordt er gebouwd aan een onderling gedifferentieerd woningaanbod met voorzieningen in de nabijheid die zijn afgestemd op de identiteit van elke stad.
De woningbouwopgave wordt direct gekoppeld aan economische en kennisontwikkeling. Leeuwarden richt zich op hoger onderwijs, terwijl Heerenveen en Sneek sterke posities hebben in topsport en gezondheid. Drachten functioneert als economisch knooppunt op hightech maakindustrie. Op die manier krijgt de verstedelijkingsopgave niet enkel een woningbouwcomponent, maar ook een economische component waarin bedrijvigheid wordt geclusterd in verschillende kernen. Daardoor ontstaan er agglomeratievoordelen voor bedrijven en kunnen ketens worden verkort.
Tot slot licht Sneek hun bronnenstrategie voor kleine(re), landelijke gemeenten toe. Waar daar vaak al snel wordt gegrepen naar individuele oplossingen, ziet Sneek ook daar potentie voor warmtenetten. Om aan de slag te gaan met collectieve oplossingen, werkt de gemeente aan de oprichting van een 100% gemeentelijk warmtebedrijf.