Tussen 1989 en 1999 keek de Europese stedenbouwkundige wereld met ver- en bewondering naar het Duitse Ruhrgebied. Daar liep toen de Internationale Bauausstellung (IBA) Emscher Park. Neen, dat was geen ‘tentoonstelling’ in strikte zin, maar een indrukwekkend programma van innovatieve voorbeeldprojecten voor radicale, structurele verandering. En dit in een regio van ca. 15 x 80km, met steden als Duisburg, Essen, Oberhausen, Bochum en Dortmundt. Die ‘Strukturwandel’ was hard nodig in een industriële streek die dreigde weg te kwijnen door massale sluiting van mijnen en staalindustrieën. Het sterke innovatieve karakter van de IBA lag vooral in de geïntegreerde visie en doorgedreven synergie tussen tussen ruimtelijke planning, ecologie, cultuur en samenleven.
De nieuwe naam ‘Emscher Park’ zei veel over de bedoelingen: De rivier De Emscher - zowat de het open riool van de streek het gebied - werd de ruggengraat van de ecologische ombouw van het hele gebied. Leegstaande industriële sites kregen een nieuw leven in een aaneenschakeling van grote landschapsparken. Het rijke industrieel-archeologisch patrimonium werd grotendeels geherwaardeerd en aangevuld met moderne architectuur. Verder was het programma gefocust op de uitbouw van nieuwe en vooral propere tewerkstellingspolen gericht op nieuwe technologieën, opleidingsprogramma’s, nieuwe woonvormen, sociale en culturele initiatieven… De IBA gaf ons nieuwe termen zoals ‘IndustrieNatur’ en ‘IndustrieKultur’.
De IBA-structuur eindigde in 1999 na 10 jaar, maar de lopende projecten werden verder afgewerkt en nieuwe projecten kregen en krijgen nog steeds vorm. De steden en gemeenten blijven samenwerken in Metropole Ruhr of Städteregion Ruhr 2030, een kader dat aanleiding gaf voor een reeks van masterplannen in de regio. In 2027 komt er een Internationale Gartenausstellung (IGA) aan, die enkele lopende projecten in versnelling zal brengen.
Zijn de projecten van toen vandaag nog levensvatbaar? Zijn het verstilde – mogelijk achterhaalde? – monumenten of is er een blijvende dynamiek die zich inpast in nieuwe noden en verwachtingen? Welke impact had en heeft de IBA op het huidige leven en functioneren van de regio? In hoeverre zijn de ambitieuze uitgangspunten van de IBA nog steeds toonaangevend in de nieuwe ontwikkelingen in steden als Dortmund, Essen en Duisburg? Is de aanpak van het Ruhrgebied na 25 jaren nog steeds exemplarisch voor gebiedsgerichte ontwikkelingen in ons land? Bv. Limburgse mijnstreek, Rupelstreek, le Pays Noir, maar ook meer algemeen ons erfgoedbeleid, klimaatbeleid…?
Het programma, inclusief leerdoelen, volgt spoedig. We geven u wel al enkele thema's mee die aan bod zullen komen tijdens de studiereis:
- Ecologie (met dan vooral het ecologisch herstel van de rivier Emscher, de parken en Industrienatur);
- Economie (creëren van werkplaatsen na het vertrek van de industrie);
- Energie (vroeg geïnvesteerd in duurzame energie);
- Stadsopvoeding;
- Wonen (Siedlungen voor werkers in de mijnen en industrie);
- Erfgoed (Industriekultur; oude industriegebouwen en -landschappen).
Tijdens de verkenning van de streek doen we inzichten op over geslaagde methoden voor regionale samenwerking, de reconversie van industrieel erfgoed en ecologisch herstel van watersystemen en landschappen. Lokale sprekers laten ons kennismaken met het ruimtelijk instrumentarium in Duitsland en het Ruhrgebied. We reflecteren met hen ook over de duur en flexibiliteit van die instrumenten. Projecten zoals de IBA lopen over een lange termijn en moeten zich dus ook kunnen aanpassen aan een veranderende context. Het is dus een prangende vraag wat we best op korte of lange termijn doen en hoe we visies en plannen actueel houden ook als ze een doorlooptijd hebben van 10 jaar.
